- van Prof. Christian Gnoth
Wat zijn HLA-C en KIR eigenlijk?
Om een zwangerschap te laten ontstaan, moet het halfvreemde embryo (genetisch en immunologisch half vader half moeder) zich in de baarmoeder innestelen. Dit proces wordt niet alleen door hormonen, maar ook door het immuunsysteem van de moeder gestuurd.
Twee belangrijke factoren spelen daarbij een rol:
- HLA-C: Een kenmerk op de cellen van het embryo, dat van moeder en vader wordt geërfd. Belangrijk: Elk embryo heeft zijn eigen combinaties, ook als de ouders dezelfde blijven.
- KIR-receptoren: Herkenningskenmerken op bepaalde afweercellen in het baarmoederslijmvlies (zogenaamde uNK-cellen = “uteriene natuurlijke killer cellen”). Zij zijn de “bodyguards” van het embryo.
Als de HLA-C signatuur van het embryo en de KIR-status van de moeder overeenkomen, kan het embryo zich beter innestelen.
Waarom verschillen embryo’s van dezelfde ouders?
Ook al blijven moeder en vader hetzelfde, elk kind erft een andere mix van hun genen. Dat betekent:
- Een embryo kan een harmonieuze combinatie van HLA-C en maternale KIR hebben.
- Het volgende embryo kan een minder gunstige combinatie hebben.
Als er in een cyclus geen zwangerschap ontstaat, zijn daar meestal genetische factoren verantwoordelijk voor (meiose- en mitosefouten). Het kan echter ook voorkomen dat om de bovengenoemde immunologische redenen sommige cycli (ook bij kunstmatige bevruchting) niet tot een zwangerschap leiden. Dat ligt dan niet aan het feit dat er “iets fundamenteel mis is” – maar aan de toevallige combinatie van genen, die bij elk embryo anders uitvalt.
Welke combinaties gelden als minder gunstig?
In zeldzame gevallen komt het tot een sterkere afremming van de innesteling.
Dit betreft vooral vrouwen met een bepaald KIR-type (“KIR-AA”) zonder (altijd zo, omdat genetisch bepaald) activerende killercelreceptoren, die embryo’s in zich dragen die van de vader een bepaald HLA-C-type hebben geërfd (“C1”, niet altijd, van embryo tot embryo verschillend). Deze combinatie kan ertoe leiden dat het baarmoederslijmvlies de innesteling verhindert of bemoeilijkt en vervolgens de placenta-ontwikkeling te sterk remt, wat in de zwangerschap tot miskramen of zwangerschapscomplicaties kan leiden (zogenaamde gestosen).
Belangrijk, deze combinatie is geen absolute uitsluiting voor een zwangerschap – veel vrouwen met deze combinatie worden volledig zonder complicaties zwanger, omdat veel andere factoren een rol spelen bij hoe goed een embryo zich innestelt (embryovitaliteit).
De bepaling van de KIR-genen kan in de volgende gevallen zinvol zijn:
- herhaalde vroege miskramen
- ontbrekende innesteling ondanks goede embryo’s (IVF/ICSI)
- aanwijzingen voor placentatieproblemen in eerdere zwangerschappen
De KIR-typering (bloedonderzoek) is belangrijker dan de HLA-C-typering.
In de bovengenoemde situaties helpt het begrip van de immunologische constellaties om mogelijke oorzaken te beperken en de verdere behandeling dienovereenkomstig aan te passen, bijvoorbeeld door de toediening van speciale medicijnen die groeifactoren bevatten, die door de killer cellen bij onvoldoende activering onvoldoende worden geproduceerd (G-CSF). Men kan de behandeling bovendien optimaliseren, bijvoorbeeld door
- aangepaste hormonale ondersteuning van de cyclus, hier is vooral progesteron belangrijk, wat een natuurlijke activator van de uteriene killer cellen is
- ontstekingsremmende of immuunmodulerende therapieën in geselecteerde gevallen
- nauwkeurige selectie van het geschikte embryo voor een embryotransfer bij een IVF
- nauwgezette bewaking van de vroege zwangerschap
Belangrijk is dat het er niet om gaat het immuunsysteem te onderdrukken, maar om de balans ervan te herstellen.
